- Katılım
- 22 Mart 2018
- Mesajlar
- 8.081
- Makaleler
- 1
- Çözümler
- 67
Cok yanlis anlasilmis bir kavram tesaduf. TDK daki karsiligi "rastlantisal". Internet ortaminda tartisirken insanlar bunu "cok dusuk ihtimalin gerceklesmesi" anlaminda da kullanir. Kimisine gore "kendiliginden, disaridan bir mudahale olmaksizin" anlamina geliyor. "Tesadufen meydana gelmek" deyiminde oldugu gibi. Bu yaziyi yazacak zamanim varken kendimce tesadufun ne olmadigi uzerine konusmak isterim.
Tesadufen bir arkadasinizla karsilasirsiniz bir yerde. Bu, beklenmedik olay anlamindadir. Kafanizda standart bir olay orgusu vardir. Bir yere gittiginizde, gormeyi umdugunuz insanlar vardir. Ancak arkadasiniz o insanlardan biri degildir. Sizin icin bu bir tesaduftur. Fakat diger arkadasiniz belki de sizi gormeyi umuyordu. Onun icin tesaduf olmayacakti bu karsilasma. Peki bir olay, iki insandan birisi icin "tesaduf" olurken, digeri icin "beklenen" olabilir mi? Tesaduf subjektif bir sey midir?
Hayir. Tesaduf, bir ihtimalin gerceklesmesi demektir yalnizca.
Yere bardak attiginizda cam parcalarinin dagilimi kaotiktir, rastlantisaldir. Onlarca bardak yere atarsaniz, hic birinde cam parcalarinin dagilimi bir digerinin aynisi olmayacaktir. Peki sonsuz tane bardak yere atarsaniz, en az iki tanesinin tamamen ayni sekilde parcalanmasi tesaduf mudur? Hayir. Tam tersi, sonsuz tane bardagin sonsuz farkli sonuc ortaya cikarmasi sasilacak bir sey olurdu.
Sonsuz tane camasir makinesinde ayni camasirlari yikadiginizi dusunun. En az 1 tanesinde yikama islemi bittiginde camasirlar mukemmel bir sekilde katlanmis bir sekilde cikacaklar. Bu, hic de tesaduf degil.
Insanlarin parmak izleri, ayni cam bardagin parcalanmasi gibi kaotik bir hucre deformasyonu sonucunda olusur. Bu sebeple her insan icin farkli oldugu dusunulur. Ancak en az iki insanin ayni parmak izine sahip olmasi beklenen bir olay.
Bizler gundelik yasantimizda beklentimizinden farkli gelisen olaylara tesaduf demeyi ve "siradisi" yakistirmasi yapmayi cok seviyoruz. Arka arkaya 10 kere yazi-tura attiginizda hepsinde "yazi" gelmesi ihtimalini cok garipsiyoruz. Halbuki ard arda surekli yazi-tura atarsaniz herhangi bir 10'luk dilimin ayni cikmasi hic de tesaduf degil.
Ornegin bir ampulun patlama ihtimali, ampul yanmaya devam ettikca artacak. Hayat, birbirinden bagimsiz olaylar orgusu gibi gorulse de biz siradan insanlara, her olay; her orgu devasa bir ihtimal zincirinin bir parcasi. Bir yerlerde birilerinin basina siradisi bir olay gelme ihtimali hic de az degil. Ayni anda onlarca insan yazi-tura atiyor. Elbette birisinin basina arka arkaya 10 defa yazi gelmesi "olayi" gelecek. Bu bir tesaduf degil. O insan icin tesaduf gibi gorunuyor olmasi, sadece o insanin subjektif bakis acisindan kaynaklaniyor.
Insanlar ihtimal hesabini, kendi yasantilarindan ibaret zannederek olaylari hatali degerlendiriyor. Kendi kisisel deneyimleri ve gozlemlerine ayrik duran bir meseleyi "siradisi" diye yaftaliyor. Andromeda galaksisi ciplak gozle gorulebiliyor. Andromeda galaksisindeki herhangi bir yildizdan fuzyon reaksyonu sonucu yayilan fotonun sizin retinaniza dusme ihtimalinin kucuklugu bugun "imkansiz" diye dusundugunuz pek cok olaydan cok cok daha kucuk bir ihtimal. Fakat bu surekli oluyor! Sabahtan aksama kadar Andromeda'ya bakip, sabahtan aksama kadar bu "imkansiz" ihtimali tecrube edebilirsiniz. Mesele, ihtimalin kucuklugu degil cunku. Mesele o ihtimalin kucuklugu ile beraber, ne kadar surekli denendigidir. Sayilamayacak kadar fazla foton, farkli yonlerde isik hizinda dagiliyor. O cok kucuk ihtimalin kucuklugu, denenme sayısı ile kiyaslandiginda hic bir etkisi olmuyor. Bunu milyonlarca insan ayni anda gozlemleyebiliyor.
Sonsuz bardak, sonsuz camasir makinesi, sayilamayacak kadar foton. Hepsi cok dusuk ihtimalin meydana gelmesi olayinin hic de tesaduf olmadigini gosteriyor.
O sebeple, X tane amino-asit yanyana gelip proteini olusturamaz, cunku bu cok dusuk ihtimal gibi argumanlari okumaktan ben yoruldum. Gozardi ettiginiz devasa bir baska parametre daha var. Zaman. Bakkal hesabi basit olasilik hesabi ile, evrendeki diger tum parametreleri gozardi ederek bir seylerin "imkansiz" oldugunu satir aralarinda ima etmek bana cok basit ve zayif bir iddia olarak geliyor. Tesaduf kavramini da haddindan fazla ve yanlisca kullanirken buluyorum insanlari.
Tesadufen bir arkadasinizla karsilasirsiniz bir yerde. Bu, beklenmedik olay anlamindadir. Kafanizda standart bir olay orgusu vardir. Bir yere gittiginizde, gormeyi umdugunuz insanlar vardir. Ancak arkadasiniz o insanlardan biri degildir. Sizin icin bu bir tesaduftur. Fakat diger arkadasiniz belki de sizi gormeyi umuyordu. Onun icin tesaduf olmayacakti bu karsilasma. Peki bir olay, iki insandan birisi icin "tesaduf" olurken, digeri icin "beklenen" olabilir mi? Tesaduf subjektif bir sey midir?
Hayir. Tesaduf, bir ihtimalin gerceklesmesi demektir yalnizca.
Yere bardak attiginizda cam parcalarinin dagilimi kaotiktir, rastlantisaldir. Onlarca bardak yere atarsaniz, hic birinde cam parcalarinin dagilimi bir digerinin aynisi olmayacaktir. Peki sonsuz tane bardak yere atarsaniz, en az iki tanesinin tamamen ayni sekilde parcalanmasi tesaduf mudur? Hayir. Tam tersi, sonsuz tane bardagin sonsuz farkli sonuc ortaya cikarmasi sasilacak bir sey olurdu.
Sonsuz tane camasir makinesinde ayni camasirlari yikadiginizi dusunun. En az 1 tanesinde yikama islemi bittiginde camasirlar mukemmel bir sekilde katlanmis bir sekilde cikacaklar. Bu, hic de tesaduf degil.
Insanlarin parmak izleri, ayni cam bardagin parcalanmasi gibi kaotik bir hucre deformasyonu sonucunda olusur. Bu sebeple her insan icin farkli oldugu dusunulur. Ancak en az iki insanin ayni parmak izine sahip olmasi beklenen bir olay.
Bizler gundelik yasantimizda beklentimizinden farkli gelisen olaylara tesaduf demeyi ve "siradisi" yakistirmasi yapmayi cok seviyoruz. Arka arkaya 10 kere yazi-tura attiginizda hepsinde "yazi" gelmesi ihtimalini cok garipsiyoruz. Halbuki ard arda surekli yazi-tura atarsaniz herhangi bir 10'luk dilimin ayni cikmasi hic de tesaduf degil.
Ornegin bir ampulun patlama ihtimali, ampul yanmaya devam ettikca artacak. Hayat, birbirinden bagimsiz olaylar orgusu gibi gorulse de biz siradan insanlara, her olay; her orgu devasa bir ihtimal zincirinin bir parcasi. Bir yerlerde birilerinin basina siradisi bir olay gelme ihtimali hic de az degil. Ayni anda onlarca insan yazi-tura atiyor. Elbette birisinin basina arka arkaya 10 defa yazi gelmesi "olayi" gelecek. Bu bir tesaduf degil. O insan icin tesaduf gibi gorunuyor olmasi, sadece o insanin subjektif bakis acisindan kaynaklaniyor.
Insanlar ihtimal hesabini, kendi yasantilarindan ibaret zannederek olaylari hatali degerlendiriyor. Kendi kisisel deneyimleri ve gozlemlerine ayrik duran bir meseleyi "siradisi" diye yaftaliyor. Andromeda galaksisi ciplak gozle gorulebiliyor. Andromeda galaksisindeki herhangi bir yildizdan fuzyon reaksyonu sonucu yayilan fotonun sizin retinaniza dusme ihtimalinin kucuklugu bugun "imkansiz" diye dusundugunuz pek cok olaydan cok cok daha kucuk bir ihtimal. Fakat bu surekli oluyor! Sabahtan aksama kadar Andromeda'ya bakip, sabahtan aksama kadar bu "imkansiz" ihtimali tecrube edebilirsiniz. Mesele, ihtimalin kucuklugu degil cunku. Mesele o ihtimalin kucuklugu ile beraber, ne kadar surekli denendigidir. Sayilamayacak kadar fazla foton, farkli yonlerde isik hizinda dagiliyor. O cok kucuk ihtimalin kucuklugu, denenme sayısı ile kiyaslandiginda hic bir etkisi olmuyor. Bunu milyonlarca insan ayni anda gozlemleyebiliyor.
Sonsuz bardak, sonsuz camasir makinesi, sayilamayacak kadar foton. Hepsi cok dusuk ihtimalin meydana gelmesi olayinin hic de tesaduf olmadigini gosteriyor.
O sebeple, X tane amino-asit yanyana gelip proteini olusturamaz, cunku bu cok dusuk ihtimal gibi argumanlari okumaktan ben yoruldum. Gozardi ettiginiz devasa bir baska parametre daha var. Zaman. Bakkal hesabi basit olasilik hesabi ile, evrendeki diger tum parametreleri gozardi ederek bir seylerin "imkansiz" oldugunu satir aralarinda ima etmek bana cok basit ve zayif bir iddia olarak geliyor. Tesaduf kavramini da haddindan fazla ve yanlisca kullanirken buluyorum insanlari.
